تشابه نوروز ساسانی و نوروز کنونی

حتی تعطیلی ایام نوروزی ریشه در سنت ساسانی دارد؛ چراکه پادشاه در نوروز دربارۀ هیچ کاری شور نمیکرد، مبادا از او کار ناپسندی سر بزند و تمام سال دوام یابد. پس بهترین راه، دست شستن از انجام هر کاری بود.

دید و بازدید نوروزی همانگونه که در دربار ساسانی مرسوم بود، در جامعۀ آن زمان احتمالاً بین عامۀ مردم برقرار بوده است. بعد از افتتاح مراسم جشن نوروز توسط پادشاه، پنج روز به باریابی گروهها و اصناف مختلف اختصاص داده میشد. پادشاه جلوس میکرد و روز اول مردم، روز دوم دهقانان و خاندانها، روز سوم سپاهیان و بزرگان و موبدان، روز چهارم نزدیکان و خاصان شاه و روز پنجم خانواده و خدم شاه به درگاه وی بار مییافتند.

احمد سروری در تاریخ ما نوشت: در کتاب المحاسن و الاضداد گزارش دیگری از مراسم نوروزی مضبوط است که سبزۀ عید را میشناساند؛ چنین آمده که «بیست روز قبل از نوروز، دوازده ستون از خشت خام در حیاط قصر نصب میکردند و روی یکی از آنها گندم و روی ستون دیگری جو و دیگری برنج و دیگری لوبیا و دیگری عدس و دیگری ارزن و دیگری باقلا و دیگری نخود و دیگری کنجد میکاشتند… و می گفتند هریک از این دانه‌ها بهتر سبز شود و بهتر برسد، نشانۀ آن خواهد بود که آن نوع دانه در آن سال رشد خوب خواهد داشت».

ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه، این سنت را به زمان بازگشت جم از جنگ با ابلیس و سبز شدن چوبهای خشک نسبت داده است. این روز، روز نو بود و «هر شخص از راه تبرک به این روز در تشتی جو کاشت، سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند که روز نوروز در کنار خانه هفت صنف از غلات در هفت استوانه بکارند و از روییدن این غلات به خوبی و بدی، زراعت و حاصل سالیانه حدس بزنند»

اشارۀ جاحظ به هدایای نوروزی در کتاب «تاج،» پیشینۀ عیدی دادن و ستاندن را هم روشن میکند به نقل از او [«در نوروز و مهرگان] از حقوق پادشاه این است که خاصان و افراد خاندان شاه هدایایی تقدیمش کنند.» این هدایا از مشک و عنبر و جامه و پارچه تا اسب و نیزه و تیر و شمشیر و زر و سیم متفاوت بود.

حتی شاعران و خطیبان، هدیهای معنوی در قالب یک قطعه شعر یا خطبه‌ای نغز تقدیم شاه میکردند. شاه در مقابل تحفه‌هایی که دریافت میکرد، دستور میداد که چندبرابر ارزش آن را به آنکس که هدیه داده، عطا کنند. مثلاً «رفتار آنها نسبت به کسی که تیری هدیه کرده بود، این بود که تیر را از خزانه بیرون می‌آوردند و در حالیکه نام آن شخص بر آن نوشته شده بود، در جایی نصب میکردند و در برابر آن از جامه‌های خاص شاهی و سایر جامه ها به قدری می نهادند که با ارتفاع تیر برابر شود، و چون برابر میشد صاحب تیر را میخواستند و آن جامه ها را به او میدادند»

در دوران عباسی که وزیران و دبیران ایرانی دیوان خلفا را میگرداندند، هدیۀ نوروزی ارزش معنوی خود را بازیافت و بهجای آنکه وسیلهای برای کسب اموال باشد، مجالی شد برای بروز لطف و ذوق شاعران و نویسندگان تا در تبریک و تهنیت این عید، اشعار نغز بسرایند و نامه‌های لطیف و ظریف برای دوستان بنویسند.

در کتابی از حمزۀ اصفهانی به نام «الشعار السائره فی النیروز و المهرجان» گزیدۀ اشعاری که در نوروز و مهرگان بر سر زبانها بود، گردآوری شده است عبارات نغزی که به نثر و نظم تا چندی پیش بر پشت «کارتپستال»ها مینوشتیم و به هنگام نوروز تقدیم دوستان و آشنایان میکردیم، ادامۀ همان سنت ادبی بود که از دورۀ ساسانی به بعد میان ایرانیان مرسوم بود.

یکی دیگر از عادتهای ایرانیان به هنگام نوروز، پاکی و تمیزی تن و جامه بوده است. بیرونی، استحمام ایرانیان در نوروز را به دلیل مناسبت این روز با هوروتات، نگهبان آب‌ها دانسته است. به همین خاطر است که ایرانیان در سپیده‌دم نوروز که از خواب برمی‌خاستند با آب قنات و حوض خود را می‌شستند و گاهی نیز برای تبرک و دفع آفات، آب جاری بر خود میریختند هنوز استحمام و طهارت پیش از تحویل سال نو، عملی پسندیده محسوب می شود.