زبان فارسی، زبان کلاسیک کشور هند شد

در حالی که وضعیت زبان فارسی در هند چندان مطلوب نیست، گفته می‌شود اقدام دولت هند در معرفی فارسی به‌عنوان زبان کلاسیک می‌تواند نویدبخش آینده بهتری باشد.

اگر نگاهی به نقشه زبان فارسی در طول تاریخ بیندازیم، با کاهش تدریجی میزان قلمروی این زبان و به‌تبع، افراد مسلط به آن طی دو سده اخیر مواجه می‌شویم؛ امری که سبب شده است گستره عظیم زبان فارسی از محدوده عراق تا چین، تنها به ایران، مناطقی از تاجیکستان و افغانستان محدود شود.

از جمله نواحی‌ای که حیات زبان فارسی در آن چند سده‌ای است که همانند سابق جریان ندارد، هندوستان است. زبان فارسی که در هندوستان بیش از هفت سده به‌عنوان زبان رسمی و علمی شناخته می‌شد، بعد از استقرار انگلستان و استعمار هندوستان از سوی این کشور، کم‌کم جای خود را به زبان انگلیسی داد؛ سرگذشتی که به‌عنوان یکی از غم‌انگیزترین موضوعات در تاریخ ایران و هند ثبت شده است.

با وجود این تاریخ و پیشینه و با وجود هزاران نسخ خطی ارزشمند و نفیس فارسی در هند، خبری از زبان فارسی در زندگی مردم نیست؛ پیوندی قطع شده است که امیدی به بهبود آن و بازگشت وضعیت سابق نمی‌رود

علیرضا قزوه، شاعر و وابسته فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی در دهلی‌نو، چندی پیش در یادداشتی وضعیت زبان فارسی در هند را «دردناک» توصیف کرد و دراین‌باره نوشت: این سال‌های آخر حکایت شعر فارسی در هند حکایت دردناکی‌ است. در سفر ۱۰ سال پیش به هند که پنج سال رحل اقامت افکندم، چه‌بسیار در همین دهلی، فیل می‌دیدم و فیلبان! حالا فیل‌ها هم رفته‌اند از دهلی… یک سال است در این جایم و چشمم به جمال فیلی روشن نمی‌شود. همان انگشت‌شمار شاعرانی که در سفر پیش دیده بودم‌شان، هنوز هستند و گاه بی‌دل‌ودماغ شعری نجوا می‌کنند، یا بعد از چند ماه غزلکی می‌سرایند، برخی‌شان، انگار نه انگار این عرصه پهلوان می‌خواهد و چشم تهمتن سفید شد از چشم دوختن به میدانی که بنا بود در آن سهرابی بیاید و سیاوشی!…

گذشته از تأثیر عواملی چون تسلط انگلستان بر هند و تلاش استعمار پیر برای از بین بردن زبان فارسی در این کشور، دلایل دیگری نیز بر کم‌اقبالی به زبان فارسی در هند می‌توان برشمرد؛ از عدم معرفی خوب و تبلیغات مناسب دراین‌باره گرفته تا ضعف در آموزش و منابع آموزشی.

مهدی باقرخان، شاعر هندی و استاد دانشگاه است. او که از کودکی به‌واسطه سفر برخی از خویشاوندانش به ایران، با زبان فارسی آشنا شده بود، حالا پس از تحصیل در این رشته به‌زبان فارسی شعر می‌گوید. اخیراً کتاب شعر او به‌زبان فارسی با عنوان «شیراز هند» منتشر شد که با استقبال خوبی از سوی مخاطبان فارسی‌زبان همراه شد.

باقرخان نیز وضعیت زبان فارسی را نامناسب توصیف می‌کند و می‌گوید: شکی در این نیست که زبان فارسی در سال‌های گذشته آن‌طور که بایسته و شایسته‌ است، در جامعه هند مطرح نیست، این در حالی است که آگاهی و اشراف به زبان فارسی در زمانه‌ای معادل سوادآموزی و بافرهنگ بودن یک نفر در هند محسوب می‌شد اما این روزها چون از مسیر اصلی جامعه به حاشیه رفته است و به اقتصاد کشور ربط آن‌چنانی ندارد، شرایط آبرومندانه‌ای ندارد. اوضاع این زبان در هند خوب نیست.

در زمان حاضر بیش از ۳۶ گروه زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های سراسر هند داریم و علاوه بر این در برخی از دبیرستان‌ها نیز این زبان به‌عنوان یکی از گزینه‌های زبان‌ خارجی ارائه می‌شود؛ با وجود این، وضعیت و شرایط چندان مطلوب نیست.

وی ادامه می‌دهد: البته ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که در مصوبه اخیر آموزش کشور، دولت هند زبان فارسی را به‌عنوان زبان کلاسیک کشور مطرح کرده است نه زبان خارجی، این نکته‌ای امیدوارکننده است، حالا باید ببینیم که چه پیش می‌آید.

مهدی باقرخان بخش دیگری از کم‌فروغی زبان فارسی در کشور هند را نتیجه کیفیت پایین آموزش این زبان و عدم معرفی درست آن می‌داند. به‌گفته او؛ عمده منابع درسی در دانشگاه‌ها متمرکز بر ادبیات کلاسیک است؛ حال آنکه ادبیات معاصر ایران نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. از نظر او؛ ادبیات دفاع مقدس از جمله نمونه‌های موفق ادبی در دوران معاصر ایران است که نمونه مشابهی برای آن نمی‌توان یافت.

او دراین‌باره بیشتر توضیح می‌دهد و اضافه می‌کند: در مجموع کیفیت آموزش زبان فارسی در مراکز رسمی هند قابل تعریف نیست. عمده کسانی که به مراکز رسمی می‌روند، بیشتر به‌دنبال دریافت مدرک تحصیلی هستند. در دانشگاه‌ها دیده‌ام که دانشجویان رویکردشان با کسانی که مثلاً برای یادگیری زبان فارسی به خانه فرهنگ می‌آیند، فرق دارد. با توجه به این مسائل، شرایط زبان فارسی در هند در شأنش نیست؛ این در حالی است که زبان فارسی، زبان شعر است و شعر همیشه در هند مشتری دارد.