چرا مردان ایرانی “عملی” شدند؟!

نتایج یک پژوهش جامعه‌شناسی نشان داد که پایین بودن اعتماد به‌نفس، تشویق مردان توسط زنان اطراف و سلبریتی‌ها، در حال گذار بودن جامعه ایران به سمت مدرن‌گرایی، مهم شدن ارزش‌های مادی، رشد خودگرایی و خودمحوری و … باعث افزایش جراحی‌های زیبایی مردان شده است.
در سال‌های اخیر مراجعه مردان برای انجام عمل‌های زیبایی افزایش بسیار زیادی داشته است و این نوع جراحی‌ها دیگر موضوعی زنانه نیستند. با توجه به این روند رو به رشد، پژوهشگران جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز دلایل اجتماعی مراجعه مردان تهرانی را به مراکز زیبایی مورد بررسی قرار دادند.
زین‌العابدین جعفری، مجید موحد و دیگر همکارانشان در گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز، پژوهشگرانی بودند که در این مطالعه همکاری داشتند.
این پژوهش به صورت کمی و کیفی انجام شد. داده‌های کمی از طریق مطالعات انجام‌شده در پیمایش‌های سنجش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۲ و ۱۳۹۴ به دست آمد. مطالعه کیفی نیز از طریق انجام مصاحبه با جراحان زیبایی و مردان ساکن تهران که در ۵ سال گذشته جراحی زیبایی داشته‌اند، گردآوری شد.
مطالعه کیفی با مراجعه به چند مرکز جراحی محدود در مناطق مختلف شهر تهران و مصاحبه با ۱۰ جراح زیبایی و ۱۴ مرد دریافت‌کننده خدمات زیبایی انجام شد.
هفت نفر از جراحان مشارکت‌کننده در این پژوهش مرد و سه نفر زن بودند که همگی سابقه جراحی زیبایی بر روی مردان را داشتند. کم‌ترین سن جراحان، ۴۰ سال بود و بیشترین آن‌ها ۶۰ سال داشت و میانگین سنی آن‌ها ۵۰ سال بود. کم‌ترین سابقه جراحی در میان این جراحان ۱۲ سال، بیشترین سابقه ۳۲ سال و میانگین آن ۱۹ سال بود.
یک نفر از جراحان متخصص فک و صورت، یک نفر جراح عمومی، پنج نفر متخصص گوش و حلق و بینی و سه نفر فوق تخصص پلاستیک و زیبایی بودند.
از میان مردان مشارکت کننده در پژوهش؛ ۹ نفر متاهل و پنج نفر مجرد بودند. کم‌ترین آن‌ها ۱۸ ساله و بیشترین ۴۵ ساله بودند و میانگین سنی آن‌ها ۳۵ سال بود. چهار نفر از مشارکت‌کنندگان دارای مدرک دیپلم، ۹ نفر کارشناسی و یک نفر مدرک کارشناسی ارشد داشتند. ۹ نفر شغل آزاد و پنج نفر نیز کارمند بخش‌های خصوصی یا دولتی بودند.
از نظر درآمد؛ سه نفر از مشارکت‌کنندگان درآمد زیر ۳ میلیون تومان داشتند، ۹ نفر بین سه تا پنج میلیون تومان دریافت می‌کردند و ۲ نفر نیز درآمد ماهیانه بالای پنج میلیون داشتند. دو نفر از آن‌ها خود را جزو طبقه پایین و ۱۲ نفر خود را از طبقه متوسط جامعه می‌دانستند.
از بین این افراد هشت نفر جراحی زیبایی بینی، پنج نفر کاشت مو، سه نفر جراحی پلک و یک نفر جراحی اسلیو معده (بریدن بخش عمده‌ای از معده برای تسریع کاهش وزن) و یک نفر ژنیکوماستی (جراحی پستان مردان) و یک نفر لیپوساکشن (چربی تراشی اعضای بدن به ویژه اطراف شکم)، انجام داده بودند. پنج نفر از افراد سابقه دو نوع جراحی زیبایی داشتند.
پس از انجام مصاحبه‌ با افراد شرکت‌کننده در پژوهش، مطالب کلیدی مطرح شده در مصاحبه‌ها استخراج و طبقه‌بندی شدند.
انگیزه‌های درونی که مردان را به انجام جراحی‌های زیبایی ترغیب می‌کنندص؛ شامل «نارضایتی از تصویر بدنی»، «فقدان اعتماد به نفس کافی»، «نیاز به تایید اجتماعی» و «دیده شدن و نیاز به ارتباطات اجتماعی مطلوب‌تر» هستند.
بررسی‌های این پژوهش نشان داده که مشوق‌های بیرونی نیز از جمله مواردی هستند که بر تصمیم‌گیری مردان برای اقدام به جراحی زیبایی، اثر مستقیم دارند. این مشوق‌های بیرونی شامل تاثیر زنان در سوق دادن مردان به سمت جراحی زیبایی (مثل همسر، مادر، خواهر و دوست‌دختر) و تاثیر سلبریتی‌ها در گرایش مردان به این نوع جراحی است.
طبق یافته‌های این پژوهش، شرایط و زمینه‌های اجتماعی در رشد این پدیده در میان مردان ایرانی نقش داشته است. رشد فزاینده مراکز جراحی محدود، پایین بودن هزینه جراحی‌های زیبایی در ایران به نسبت درآمد طبقات متوسط جامعه، فقدان تنوع در شیوه‌های پذیرفته‌شده ابراز هویت مردان، رشد فزاینده شبکه‌های اجتماعی مجازی، بازار اقتصادی پر رونق جراحی‌های زیبایی و کاهش اهمیت اجتماعی دین، از زمینه‌های اجتماعی افزایش تمایل مردان به این نوع جراحی‌ها است.
مطالعات مختلف نشان داده که در حال گذار بودن جامعه ایران از سنت‌گرایی به مدرن‌گرایی یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر و تحولات اجتماعی مختلف در دهه‌های اخیر است. در کنار موارد گفته‌شده پزشکی شدن حوزه زیبایی، رشد فزاینده ارزش‌های مادی، سیاست رهاسازی فضای پزشکی توسط وزارت بهداشت، رشد خود گرایی و خودمحوری و روند رو به زوال اعتماد تعمیم‌یافته و از دست رفتن جایگاه مراجع اجتماعی در یک دهه اخیر در میان مردم، عوامل ساختاری‌ هستند که در کنار هم باعث توجه افراد به بدن خود با شیوه‌های مختلف مثل جراحی زیبایی شده است.
به گفته این پژوهشگران، باید توجه داشت که نتایج این مطالعه قابل تعمیم به جامعه بزرگ‌تر نیستند و تنها پس از انجام تحقیقات دیگر در این حوزه می‌توان به نظریه‌ای جامع دست پیدا کرد.
نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «جراحی زیبایی مردان در تهران؛ بررسی دیالکتیکی عاملیت و ساختار مبتنی بر واقع‌گرایی انتقادی» در فصل‌نامه «جامعه‌پژوهی فرهنگی» پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی، منتشر شده است.
این مقاله بر گرفته از رساله دکتری جامعه‌شناسی «زین‌العابدین جعفری» با موضوع «کاوش زمینه‌ها و سازوکارهای اجتماعی بروز و گسترش جراحی زیبایی مردان در تهران» در دانشگاه شیراز است.